BLOG

Στο πλαίσιο της μελέτης των δημοφιλών κινηματογραφικών ειδών στην Ελλάδα, το βιβλίο Η ελληνική βιντεοταινία (1985-1990): Ειδολογικές, κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις διερευνά την ελληνική παραγωγή βιντεοταινιών της δεκαετίας του 1980. Βραχύβια στη διάρκειά της, αλλά εξαιρετικά παραγωγική, η ελληνική βιντεοταινία αποτέλεσε την πενταετία 1985-1990 τη δημοφιλέστερη μορφή οικιακής διασκέδασης των Ελλήνων. Λειτούργησε συμπληρωματικά ως προς το τηλεοπτικό προϊόν, υπήρξε η εναλλακτική επιτυχημένη πρόταση στο περιεχόμενο των δύο κρατικών καναλιών, αλλά και του ελληνικού κινηματογράφου, και συνδέθηκε με ένα ιδιαίτερο – ως προς τον ταξική του φυσιογνωμία – ακροατήριο.

Η συγγραφέας, επιχειρώντας μία διεπιστημονική προσέγγιση, ασχολείται αρχικά με τα ειδολογικά χαρακτηριστικά της ελληνικής βιντεοταινίας. Σύμφωνα με την οπτική της, η «βιντεο-αφήγηση» βασίστηκε σε παλαιότερα δημοφιλή κινηματογραφικά είδη όπως η κωμωδία, το μελόδραμα και η περιπέτεια, των οποίων τα μοτίβα και τις συμβάσεις αναπαρήγαγε ή ανέπτυξε περαιτέρω σε έναν μεγάλο αριθμό βιντεοταινιών. Η κωμωδία, με το μοτίβο της κομπίνας ή της ερωτικής απιστίας, και το μελόδραμα, με τις «οδύσσειες» των πρωταγωνιστών ή την τελετουργική λήξη ενός ιδιόμορφου «unhappy end», μελετώνται διεξοδικά με αναφορές στον ελληνικό εμπορικό κινηματογράφο των δεκαετιών 1960-1980 και – σε μεμονωμένες περιπτώσεις – με αναφορές σε προηγούμενες εποχές, από την εμφάνιση του ελληνικού κινηματογράφου έως και τη δεκαετία του 1950. Σε αυτό το πλαίσιο, η συγγραφέας εισάγει τις λεγόμενες «ανοικτές θεματικές» των ειδών της ελληνικής βιντεοταινίας, δηλαδή ελεύθερα διαπραγματεύσιμες από τον εκάστοτε σκηνοθέτη θεματικές, οι οποίες βασίζονται σε συγκεκριμένα αφηγηματικά μοτίβα, λ.χ. το μοτίβο του αταίριαστου έρωτα με ευτυχή έκβαση στο υποείδος της αισθηματικής κομεντί.

Στον αντίποδα των «ανοικτών θεματικών», η συγγραφέας τοποθετεί τις «κλειστές θεματικές» που συνδέονται με συγκεκριμένους σεναριακούς ήρωες, όπως ο Ταμτάκος ή ο «βλάχος», και με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε σχέση με την περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό τους από τον κοινωνικό ιστό (βλ. τη διακωμώδηση των Ποντίων παλιννοστούντων). Σύμφωνα με τη συγγραφέα, ωστόσο, οι «κλειστές θεματικές» προσφέρουν πολύ περιορισμένη εικονογραφική και σεναριακή ευελιξία, η οποία οφείλεται στη φύση των ίδιων των ηρώων. Οι χαρακτήρες, ακόμα και οι περιφερειακοί, οι συμβάσεις και τα μοτίβα των συγκεκριμένων θεματικών είναι εξ αρχής καθορισμένα και επιτρέπουν πολύ περιορισμένες διαπραγματεύσεις. Οι Ρομά, οι μαθητές, οι Πόντιοι, οι ένστολοι, οι ιερείς και οι κάτοικοι της περιφέρειας εμπνέουν σεναριακά μία μεγάλη σειρά «βιντεο-περσόνων», όπως ο Ταμτάκος, ο Λελέκος, ο παπα-Κατινάς ή και ο Πόντιος, ενσαρκωμένος από τον τραγουδιστή Γιάννη Φλωρινιώτη. Από αυτές τις κατηγορίες, εξετάζεται διεξοδικά η σεναριακή εξέλιξη των μαθητικών βιντεοταινιών – που βασίζεται στην αρχετυπική κινηματογραφική φάρσα της Ρόδας, Τσάντας και Κοπάνας (3 πρώτα μέρη) του Όμηρου Ευστρατιάδη – και εντοπίζεται ο τρόπος με τον οποίο τα σενάρια από μια αρχικά πλούσια αφηγηματική δομή καταλήγουν να αναπαράγουν βιντεοταινίες αντί για φιλμ με χρησιμοθηρικό τρόπο.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ερμηνεύεται κοινωνιολογικά η «βιντεο-έκρηξη» της πενταετίας 1985-1990. Ειδικότερα, εξετάζονται οι λόγοι της δημοτικότητας της βιντεοταινίας ως ψυχαγωγικού μέσου και η «κοινωνιολογία» της, δηλαδή η παραγωγή και η διανομή. Γίνεται ειδική αναφορά στις «βιντεο-λέσχες» (video-clubs), στο μέτρο του «πακέτου» που εφάρμοζαν οι εταιρίες διανομής, στην ακμή και την πτώση των επιχειρήσεων που ενεπλάκησαν με την βιντεοταινία, στη βάση στοιχείων τα οποία τεκμηριώνονται από στατιστικές έρευνες της εποχής. Επίσης, επιχειρείται μία πρώτη διερεύνηση και παρουσίαση του κοινού της ελληνικής βιντεοταινίας, το οποίο ταυτίζεται με την τότε ανερχόμενη μικροαστική τάξη που υποστηρίχτηκε από τη «φιλολαϊκή» πολιτική της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

Το βιβλίο κλείνει με θέματα πολιτισμικής φύσης: διερευνάται η διακειμενικότητα του «βιντεο-υλικού», όσον αφορά τη μορφή και το περιεχόμενό του, και ανιχνεύεται η κριτική που ασκεί στην ελληνική καθημερινότητα, η σύνδεση της βιντεοταινίας με την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της δεκαετίας του 1980: το σκάνδαλο Κοσκωτά, τη νέα σύντροφο του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, την εμφάνιση του AIDS κ.α.. Στο ίδιο πλαίσιο, εξετάζονται ζητήματα ρεαλισμού και αξιοποίησης της ελληνικής βιντεοταινίας ως πολιτισμικού τεκμηρίου της εποχής.

Εκτός από την ακαδημαϊκή ξενόγλωσση κι ελληνική βιβλιογραφία, η συγγραφέας βάσισε την έρευνά της σε ένα εντυπωσιακό δείγμα 700 βιντεοταινιών και 300 ελληνικών κινηματογραφικών ταινιών, στον Τύπο της δεκαετίας του 1980, και σε συνεντεύξεις με συντελεστές (ηθοποιούς, σκηνοθέτες, παραγωγούς) της ελληνικής «βιντεο-παραγωγής». Στο βιβλίο περιλαμβάνεται η αναλυτική «βιντεο-γραφία» και φιλμογραφία του δείγματος, φωτογραφίες και στατιστικοί πίνακες. Τον πρόλογο υπογράφει ο καθηγητής κοινωνιολογίας στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγής Παναγιωτόπουλος, ο οποίος αναπτύσσει τις σκέψεις του για την οικιακή κατανάλωση και την οπτικοακουστική κουλτούρα στη δεκαετία του 1980.