BLOG

Το 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (1-10 Νοεμβρίου 2013) θα μείνει στην ιστορία ως το «Φεστιβάλ του Jim Jarmusch». Τόσο γιατί το ίδιο το όνομα και το έργο του Jarmusch είναι σημεία αναφοράς στον κόσμο του ανεξάρτητου σινεμά διεθνώς, όσο και γιατί το υπόλοιπο Φεστιβάλ, σε επίπεδο ταινιών, δημιουργών και δράσεων, κινήθηκε μάλλον σε χαμηλές ταχύτητες. Παρά την ενθουσιώδη προσέλευση των θεατών στις προβολές – πολλές από τις οποίες ήταν sold-out – και τη γενικότερη σινεφίλ διάθεση του κοινού, ιδίως του νεαρόκοσμου που γέμισε τις αίθουσες σε ποσοστό που έφτασε το 90%, το πρόγραμμα του Φεστιβάλ παρέμεινε σε αναμενόμενα επίπεδα, χωρίς ιδιαίτερες εκπλήξεις σε ταινίες, σε νέες κινηματογραφίες ή σε πρωτοεμφανιζόμενους δημιουργούς.

Ο Jim Jarmusch, ο «πρίγκιπας του ανεξάρτητου σινεμά», υπήρξε ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής της Θεσσαλονίκης, την οποία επισκέφθηκε για ένα διήμερο ως επίσημος προσκεκλημένος, ενισχύοντας τη σινεφιλική ατμόσφαιρα. Στο Φεστιβάλ έκανε την πρεμιέρα της και η νέα του ταινία, Only Lovers Left Alive / Μόνο οι Εραστές Μένουν Ζωντανοί, που άνοιξε την αυλαία στο Ολύμπιον. Η παρουσία του Jarmusch στη σκηνή – έπειτα από μια επεισοδιακή παρέλαση επισήμων που ξεσήκωσαν την οργή των θεατών με τον ξύλινο λόγο τους περί κινηματογράφου – ηρέμησε τα πνεύματα και επανέφερε το Φεστιβάλ στους γνώριμους, μυσταγωγικούς ρυθμούς της σκοτεινής αίθουσας.

Με ποιητική διάθεση και έναν ιδιότυπο ρομαντισμό μέσα από μια παράξενη, αλληγορική ιστορία ερωτευμένων βαμπίρ, το Μόνο οι Εραστές Μένουν Ζωντανοί είναι μια σύγχρονη ελεγεία στον έρωτα και στη συντροφικότητα, που διανύει τεράστιες γεωγραφικές και πολιτισμικές αποστάσεις σε αναζήτηση της παντοτινής αγάπης, υπό τους ήχους ενός υποβλητικού soundtrack. Εκτός από την αίσθηση του προσιτού «μύθου» και της αντι-σταρ διάθεσης, ο Jim Jarmusch έγινε μια γνώριμη φυσιογνωμία στους χώρους του Φεστιβάλ και δημιούργησε με τη συνολική του παρουσία ένα σπάνιο παράδειγμα ευγένειας και μέτρου, που χαρακτηρίζει τους πραγματικά μεγάλους καλλιτέχνες. Τεράστια απήχηση είχε και η συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στην Αποθήκη Γ΄ στο Λιμάνι, το Σάββατο 2 Νοεμβρίου, σε μια ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα, όχι μόνο από εκπροσώπους του Τύπου, αλλά και από δεκάδες σινεφίλ που θέλησαν να συναντήσουν από κοντά έναν από τους πιο επιδραστικούς σύγχρονους σκηνοθέτες.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο έτερος επιφανής καλεσμένος της διοργάνωσης, ο ελληνικής καταγωγής Αμερικανός σκηνοθέτης Alexander Payne, παλιός γνώριμος του Φεστιβάλ, ο οποίος φέτος ανέλαβε το ρόλο του Προέδρου της Κριτικής Επιτροπής, παρακολουθώντας εντατικά τις ταινίες του «Διεθνούς Διαγωνιστικού» από τον εξώστη του Ολύμπιον για όλο το δεκαήμερο. Το «δώρο» του Payne στο Φεστιβάλ και στους θεατές ήταν η τελευταία του ταινία, μια εξαιρετική, χαμηλότονη και ανθρώπινη Nebraska, που επελέγη ως ταινία λήξης: Μια μοναδική ανατομία οικογενειακών σχέσεων με φόντο την αχανή αμερικάνικη ενδοχώρα, ένα ασπρόμαυρο road movie με ευαισθησία, αλήθεια, πολύ χιούμορ και τη δεξιοτεχνική ερμηνεία του Bruce Dern (βραβευμένου στο φετινό Φεστιβάλ των Καννών), που αποδεικνύει για μια ακόμη φορά ότι οι πραγματικά καλές ταινίες μπορούν να φτιαχτούν με απλά υλικά. Η Nebraska είναι η τέταρτη από τις έξι ταινίες του Alexander Payne που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, σηματοδοτώντας τη λήξη του. Ήταν μια ευτυχισμένη στιγμή για τους σινεφίλ, που δημιούργησε ένα κλίμα ευφορίας και ουσιαστικής ψυχαγωγίας, ικανό να διασκεδάσει και να υπερβεί τον άνευρο χαρακτήρα της διεκπεραιωτικής τελετής λήξης του Φεστιβάλ.

Τα βραβεία του «Διεθνούς Διαγωνιστικού» μονοπώλησαν το μεξικανικό The Golden Cage / Κελί από Χρυσάφι του Diego Quemada-Diez (Χρυσός Αλέξανδρος, καλύτερη σκηνοθεσία, βραβείο της Βουλής των Ελλήνων «Ανθρώπινες αξίες») και Suzanne της Katell Quillévéré (Aργυρός Αλέξανδρος, βραβείο καλλιτεχνικής επίτευξης στον ηθοποιό Francois Damiens, γυναικείας ερμηνείας για τη Sara Forestier).

Είναι Weird ; Είναι Greek ; Είναι wave ;

Σε ό,τι αφορά το ελληνικό τμήμα του Φεστιβάλ, η γενική εντύπωση ήταν η ανομοιογένεια των προβαλλόμενων ταινιών, αλλά και η απουσία του συνόλου της εθνικής κινηματογραφικής παραγωγής, καθώς προβλήθηκαν μόλις οκτώ ελληνικές ταινίες. Εκτός από την πολυαναμενόμενη και βραβευμένη στο εξωτερικό Αιώνια επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά της Ελίνας Ψύκου, που κέρδισε βραβεία και εντυπώσεις και στη Θεσσαλονίκη (Βραβείο FIPRESCI και βραβείο ανδρικής ερμηνείας για το Χρήστο Στέργιογλου), και το Wild Duck του Γιάννη Σακαρίδη, οι οποίες αποτέλεσαν τις δύο ελληνικές συμμετοχές του «Διεθνούς Διαγωνιστικού», το ελληνικό τμήμα ήταν εμφανώς αποδυναμωμένο.

Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης δεν επιδεικνύει ιδιαίτερη ζέση για την προαγωγή της εγχώριας κινηματογραφίας, όπως εξάλλου ορίζεται από τους καταστατικούς σκοπούς του, προβάλλοντας τουλάχιστον ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα γραφής της πρόσφατης κινηματογραφικής παραγωγής, έστω και υπό τη μορφή ενός Πανοράματος ελληνικού κινηματογράφου. Το αποτέλεσμα είναι να διαμορφώνεται μια συγκεχυμένη εικόνα για το ελληνικό σινεμά, όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά, κυρίως, στους ξένους εκπροσώπους του Τύπου, που αδυνατούν να γνωρίσουν και να αποτιμήσουν τη σύγχρονη κινηματογραφική παραγωγή στην Ελλάδα.

Ένα ακόμη ζήτημα που απασχόλησε το φετινό Φεστιβάλ ήταν η παρουσία μιας νέας γενιάς Ελλήνων κινηματογραφιστών – που δημιουργούν με εντελώς διαφορετικούς όρους από τους προκατόχους τους – και η διεθνής τους απήχηση, η οποία αναζωπύρωσε τη συζήτηση περί «weird Greek cinema». Αφορμή στάθηκε η ειδική προβολή της Miss Violence του βραβευμένου στη Βενετία Αλέξανδρου Αβρανά, μιας σκληρής ταινίας που δίχασε το κοινό και πυροδότησε το ενδιαφέρον για την ταυτότητα του ελληνικού κινηματογράφου.

Στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου τέθηκε αναπόφευκτα το ζήτημα του ρόλου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στην προβολή της εθνικής κινηματογραφίας, ρόλος που κατά γενική ομολογία έχει ατονήσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά την κατάργηση των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας, την απώλεια του διαγωνιστικού χαρακτήρα του ελληνικού τμήματος και την περιορισμένη συμμετοχή ελληνικών ταινιών στη διοργάνωση, αφού η δέσμευση της πανελλήνιας πρεμιέρας ως όρου συμμετοχής και η αμήχανη στάση του Φεστιβάλ απέναντι στον ελληνικό κινηματογράφο έχουν στρέψει τους Έλληνες σκηνοθέτες σε άλλες διοργανώσεις, όπως είναι λ.χ. οι Νύχτες Πρεμιέρας.

Το φετινό Φεστιβάλ σημαδεύτηκε επίσης από την έντονη αντιπαράθεση μεταξύ της «Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου» (ΠΕΚΚ) και του Διευθυντή του Φεστιβάλ Δημήτρη Εϊπίδη, μετά την απόφαση του τελευταίου να μη συμπεριλάβει Έλληνα κριτικό – όπως εθιμικά συνηθίζεται – στην κριτική επιτροπή της FIPRESCI στη διοργάνωση, αλλά και να ανακαλέσει διαπίστευση δημοσιογράφου. Το βραβείο της ΠΕΚΚ ανακοινώθηκε, αλλά δεν απονεμήθηκε στην τελετή λήξης – για δεύτερη συνεχή χρονιά – όπως συνέβαινε στο παρελθόν, γεγονός που οδήγησε σε καταγγελίες από πλευράς της ΠΕΚΚ προς τη διοίκηση του Φεστιβάλ «για πολιτική αποκλεισμών και λογοκρισία». Η ΠΕΚΚ επέλεξε την Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά της Ελίνας Ψύκου για το βραβείο των Ελλήνων κριτικών, καθώς στην ταινία «συνδυάζονται με τρόπο δημιουργικό η μοντέρνα γραφή και η συνείδηση της ελληνικής πραγματικότητας».

Πάντως, σε μια στιγμή εντάσεων και εσωτερικών αντιπαραθέσεων για το ελληνικό τμήμα, η μόνη βεβαιότητα είναι ότι οι ελληνικές ταινίες στο 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ανέδειξαν την ποιότητα των Ελλήνων ηθοποιών. Ξεχώρισαν με εξαιρετικές ερμηνείες ο Χρήστος Στέργιογλου στην Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά, καθώς και η Θέμις Μπαζάκα και ο Αλέξανδρος Λογοθέτης στο Wild Duck. Ερμηνείες δυναμικές, ανθρώπινες, ευαίσθητες, με επίγνωση του μέτρου και της σκηνικής οικονομίας.

Το Φεστιβάλ σε αριθμούς

Το 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ήταν αφιερωμένο σε δύο διακεκριμένους Γάλλους δημιουργούς, την Claire Simon και τον Alain Guiraudie. Οι δύο σκηνοθέτες βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη για να κουβεντιάσουν με τους θεατές, οι οποίοι παρακολούθησαν τις πιο σημαντικές ταινίες τους: Ανάμεσά τους ο πρόσφατα βραβευμένος με βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ των Κανών Άγνωστος της Λίμνης (2013) του Alain Guiraudie, που έκανε πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη, και η τελευταία ταινία της Claire Simon Gare du Nord (2013), που αποτίνει φόρο τιμής στον ομώνυμο σταθμό του Παρισιού.

Στο Φεστιβάλ προβλήθηκαν συνολικά 150 ταινίες από 54 χώρες, που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των θεατών, ιδιαίτερα του νεανικού κοινού, που δείχνει ότι υπάρχει χώρος και διάθεση για ποιοτικό, ανεξάρτητο κινηματογράφο. Σημαντική ήταν η παρουσία της «Αγοράς», που φέτος προσέλκυσε τις περισσότερες συμμετοχές, με 300 ταινίες στην ψηφιακή βιντεοθήκη της και τη συμμετοχή 100 Ελλήνων και 232 ξένων επαγγελματιών. Ουσιαστικός στην προώθηση της κινηματογραφικής δημιουργίας ήταν ο ρόλος του «Φόρουμ Συμπαραγωγής Crossroads» και του «Τμήματος Works in Progress», που ολοκληρώθηκαν με επιτυχία, συγκεντρώνοντας καταξιωμένους επαγγελματίες της κινηματογραφικής βιομηχανίας από όλο τον κόσμο.

Το δικό τους πιστό κοινό συγκέντρωσαν και οι «Ματιές στα Βαλκάνια», που φέτος γιόρτασαν τα 20 χρόνια τους στο Φεστιβάλ με ένα πανόραμα από τις 17 καλύτερες ταινίες του βαλκανικού κινηματογράφου, σε επιμέλεια Δημήτρη Κερκινού, που ξανασύστησε στους θεατές κορυφαίες στιγμές μεγάλων δημιουργών, όπως τη Βελανιδιά (1992) του Lucian Pintilie, Το Χωριό (1998) του Nuri Bilge Ceylan και το Όνειρο Χειμωνιάτικης Νύχτας (2004) του Goran Paskaljevic, αλλά και πιο σύγχρονες δημιουργίες, όπως το Όταν βραδιάζει στο Βουκουρέστι ή Μεταβολισμός (2013) του Corneliu Porumboiu και Τα παιδιά του Ιερέα του Vinko Brešan.

Παρόντες και φέτος οι «Ανοιχτοί Ορίζοντες» του Δημήτρη Εϊπίδη, το τμήμα με τις πιο πρωτοποριακές φωνές του ανεξάρτητου σινεμά, που φέτος φιλοξένησε μια νέα ενότητα, τα «Ρεύματα» / «Currents», με ταινίες πειραματικού ύφους. Ανάμεσα στους φετινούς δημιουργούς των «Ανοιχτών Οριζόντων» συγκαταλέγονται ο Ρομάν Πολάνσκι στη νέα του ταινία Η Αφροδίτη με τη Γούνα, ο σπουδαίος Ιάπωνας Χιροκάζου Κόρε-Έντα με ένα ευαίσθητο κοινωνικό δράμα, τοΠατέρας και Γιος, ο δεξιοτέχνης Pawel Pawlikowski με την εκπληκτική Ida και η Valeria Bruni Tedeschi, σε μια βαθιά προσωπική ταινία, το Ένας Πύργος στην Ιταλία.

Τιμώμενη εθνική κινηματογραφία στο 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ήταν αυτή της Αργεντινής, μέσα από ένα αφιέρωμα στα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα ενός έντονα συγκρουσιακού κινηματογράφου, που γεννιέται σε μια χώρα η οποία έχει βιώσει βαθιά τις συνέπειες της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Οι ταινίες του αφιερώματος προέρχονται κυρίως από τη δεξαμενή του Φεστιβάλ Bafici του Μπουένος Άιρες και από αποφοίτους του πανεπιστημιακού τμήματος κινηματογράφου της λατινοαμερικανικής πρωτεύουσας. Στο αφιέρωμα ξεχώρισαν οι ταινίες Los Dueños / Οι ιδιοκτήτες των Agustín Toscano και Ezequiel Radusky και La Paz του Santiago Loza.

Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ προβλήθηκαν και τρεις από τις υποψήφιες ταινίες για το βραβείο Lux του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: Honey / Το Μέλι της Βαλέρια Γκολίνο (Ιταλία-Γαλλία), που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη για να προλογίσει την ταινία της, The Selfish Giant / Ο Εγωιστής Γίγαντας της Clio Barnard (Μ. Βρετανία) και The Broken Circle Breakdown / Ραγισμένα όνειρα του Felix van Groeningen (Βέλγιο).

Εκκρεμότητες

Το 54ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ολοκλήρωσε τον κύκλο του, αφήνοντας τρεις σοβαρές εκκρεμότητες: Η πρώτη αφορά στο ζήτημα της επικείμενης ενοικίασης των τεσσάρων κινηματογραφικών αιθουσών στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης στη Village Films από την 1η Δεκεμβρίου 2013, που δημιουργεί εύλογα ερωτήματα, αφενός για τη μελλοντική δυνατότητα φιλοξενίας του Φεστιβάλ (κινηματογράφου και ντοκιμαντέρ) στις αίθουσες αυτές, αφετέρου δε για τη δημόσια χρήση του χώρου του λιμανιού και τη φυσιογνωμία που διαμορφώνει.

Η δεύτερη εκκρεμότητα σχετίζεται με τις σοβαρές περικοπές στις περιφερειακές εκδηλώσεις του 54ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που φέτος θα περιοδεύσει μόνο σε πόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης. Η τρίτη – και ενδεχομένως σοβαρότερη – εκκρεμότητα αφορά στην ίδια τη χρηματοδότηση του Φεστιβάλ, που ενδέχεται να βρεθεί εν κενώ, καθώς το 2014 είναι μια μεταβατική χρονιά, ανάμεσα στο τρέχον ΕΣΠΑ, που χρηματοδοτούσε ως τώρα τη διοργάνωση, και το νέο ΕΣΠΑ, που δεν έχει ακόμη ξεκινήσει.